Επιτακτική μια νέα, ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική

Σε μεταβατικές περιόδους, όπου αλλάζουμε κυριολεκτικά εποχή, οι κίνδυνοι είναι μέγιστοι. Μέγιστες είναι παραλλήλως οι ευκαιρίες εάν οι πολιτικές ηγεσίες συλλάβουν εγκαίρως το πραγματικό νόημα των γεγονότων και το μήνυμα των νέων καιρών και αντιδράσουν με διορατικότητα, ορθές πολιτικές και στρατηγικό σχεδιασμό.

Η κατάρρευση του διπολικού κόσμου, που κυριάρχησε στη μεταπολεμική εποχή, άλλαξε το διεθνές σκηνικό. Επανέφερε, μεταξύ άλλων, μια νέα γεωπολιτική ρευστότητα στα Βαλκάνια και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, που επηρεάζει άμεσα την Ελλάδα.

Άνοιξε επίσης τον δρόμο στη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, που άλλαξε άρδην τις συντεταγμένες της παγκόσμιας οικονομίας και ανέτρεψε πολλές από τις ίδιες τις αρχές και τις πρακτικές του γνωστού, παραδοσιακού, ορθόδοξου καπιταλισμού.

Οι αλλαγές αυτές επηρέασαν δραματικά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σ' αυτήν στην οποία είχε προσχωρήσει η Ελλάδα προσβλέποντας σ' ένα ασφαλέστερο εθνικό μέλλον, ανάπτυξη, ευημερία και κοινή πορεία με τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, μέσα σ' έναν ολοένα πιο διεθνοποιούμενο κόσμο.

Ως συνέπεια των εξελίξεων αυτών, η Ελλάδα βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπη με γεωπολιτικές ανακατατάξεις στον άμεσο περίγυρό της και εκτεθειμένη πλέον στον ανταγωνισμό όχι μόνο των ευρωπαίων εταίρων της, αλλά παραλλήλως στον διεθνή ανταγωνισμό και στις κάθε είδους πιέσεις της παγκοσμιοποίησης.

Η τελευταία υπερκέρασε ουσιαστικά την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της νεοφιλελεύθερης πολιτικής των ελευθέρων διεθνών εμπορικών ανταλλαγών, και κατέστησε στην πράξη ανενεργό την ίδια τη βασική ιδρυτική αρχή της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, της Κοινοτικής Προτιμήσεως.

Η Ελλάδα είχε ήδη μεγάλες δυσκολίες με τον ανταγωνισμό της ευρωπαϊκής κοινής αγοράς. Το άνοιγμα των συνόρων της και σ' όλες τις άλλες χώρες του κόσμου, ως αποτέλεσμα της υπογραφής από την ΕΕ διεθνών συμφωνιών για τη φιλελευθεροποίηση του διεθνούς εμπορίου, στο πνεύμα της παγκοσμιοποίησης, έκανε ακόμη πιο δύσκολη τη θέση της. Πολύ χειρότερα ακόμη, λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής των εσωτερικών διαρθρωτικών της αδυναμιών, που προηγουμένως μετριάζονταν από την προστασία των συνόρων και το εμπορικό ισοζύγιο.

•••

ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΗΓΕΣΙΩΝ;

Απέναντι σ' αυτήν την κατάσταση ποια ήταν η στάση και η πολιτική των κυβερνήσεων και των πολιτικών ηγεσιών;

= Ανέγνωσαν σωστά τη νέα γεωπολιτική κατάσταση στα ελληνικά σύνορα και χάραξαν τις αναγκαίες πολιτικές;

= Κατάλαβαν ποια είναι η ουσία της παγκοσμιοποίησης, ποιες συνέπειες θα είχε για την Ελλάδα και τι σήμαινε κατά βάθος η προπαγάνδα ότι η προσαρμογή σ' αυτήν είναι δήθεν μονόδρομος;

= Έδωσαν οποιαδήποτε μάχη στην Ευρώπη για να αποφευχθεί η σύγχυση μεταξύ Ευρώπης και παγκοσμιοποίησης, μεταξύ ευρωπαϊκού και διεθνούς ανταγωνισμού, και για να μην παραμερισθεί η αρχή της Κοινοτικής Προτιμήσεως, που εξασφάλιζε μια ελάχιστη λογική προστασία στα ελληνικά προϊόντα και στις ελληνικές εξαγωγές στην ευρωπαϊκή αγορά;

= Μελέτησαν και υπελόγισαν σωστά τις συνέπειες που θα είχε η ένταξη, υπό τις συνθήκες αυτές, της Ελλάδος στην Ευρωζώνη; Πώς θα επηρεαζόταν ειδικότερα η θέση και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας από τη λειτουργία, υπό τους γνωστούς όρους, του ευρώ;

= Ανέλαβαν, έστω και την τελευταία στιγμή, να προωθήσουν τις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές για να αντιμετωπισθούν, όσο ήταν δυνατόν, οι παραδοσιακές εσωτερικές αδυναμίες;

= Χαράχθηκε οποιαδήποτε ουσιαστική στρατηγική για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων και έγινε οποιοσδήποτε στρατηγικός σχεδιασμός για την ανάπτυξη της χώρας;

•• •

ΠΑΡΑΔΟΞΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Εάν εξετάσει κανείς προσεκτικά τα παραπάνω ερωτήματα, θα διαπιστώσει ότι, σε όλους σχεδόν τους τομείς, όχι μόνο δεν έγιναν αυτά που λογικά θα ανέμενε κανείς να γίνουν, αλλά παραδόξως σε πολλές περιπτώσεις έγιναν τα αντίθετα. Εάν διερευνήσει τις αιτίες, θα διαπιστώσει:

α. Άκριτη σύμπλευση με την αμερικανική πολιτική στην περιοχή, ακόμη και όταν είναι εξόφθαλμη η απόκλιση σε ζωτικά συμφέροντα, όπως, π.χ., η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

β. Προώθηση της πολιτικής και της ιδεολογίας της παγκοσμιοποίησης, ως αποτέλεσμα εξωτερικής πολιτικής και ιδεολογικής επιρροής, και με πλήρη σύγχυση για το ποιο πραγματικά είναι το περιεχόμενό της και τι σημαίνει για την Ελλάδα.

Σήμερα, ασφαλώς, με τα στοιχεία που ήρθαν στο φως μετά τη μεγάλη διεθνή κρίση, είναι ευκολότερο να δει κανείς πίσω από την παγκοσμιοποίηση την απίστευτη απορρύθμιση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και την εκτροπή από τους παραδοσιακούς κανόνες του ορθόδοξου καπιταλισμού. Τρία μόνον στοιχεία αρκούν για να διαπιστώσει κανείς το μέγεθος της εικονικής οικονομίας και της ασύδοτης κερδοσκοπίας που αναπτύχθηκαν κάτω από τη σημαία της παγκοσμιοποίησης.

= Οι παγκόσμιες ροές χρήματος το 1990 ήταν 2 δισ. δολ. την ημέρα. Μέχρι το 2008 αυξήθηκαν κατά 6.000% και έφθασαν να είναι ημερησίως 130 δισ. δολ. «Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος», όπως παρατηρεί στο πρόσφατο βιβλίο του «Πέρα από το κραχ» ο πρώην βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, «υπερέβη κατά πολύ την αύξηση της άλλης οικονομίας και έγινε η μεγαλύτερη μηχανή παραγωγής χρήματος που γνώρισε ποτέ ο κόσμος».

= Το 2007, το παράλληλο, πολύ λιγότερο ρυθμισμένο και εποπτευόμενο τραπεζικό σύστημα υπερέβη κατά πολύ σε όγκο εργασιών το παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα. Συγκεκριμένα, το ύψος των συναλλαγών του έφθασε τα 20 τρισ. δολ. έναντι 11 τρισ. δολ.

Το ενεργητικό των καθαρά κερδοσκοπικών ταμείων hedge funds αυξήθηκε στις αρχές του 2007 σε 1,8 τρισ. δολ.

Αντιλαμβάνεται κανείς, με αυτά τα δεδομένα, τι σήμαινε για την Ελλάδα το άκριτο νεοφιλελεύθερο άνοιγμα στο πλαίσιο της πολιτικής της παγκοσμιοποίησης. Μια πρώτη γεύση ήταν η μεγάλη κερδοσκοπική επιδρομή στο χρηματιστήριο λίγο μετά την ένταξη της χώρας στην Ευρωζώνη. Μια πρόσφατη γεύση είναι η αύξηση του αναγκαίου δανεισμού για την ανακοπή της πορείας της χώρας προς τη χρεοκοπία από 30 δισ. σε 120 δισ. Αιτία, η καθυστερημένη αντίδραση στην κερδοσκοπία, όπως σημειώνει στο ίδιο βιβλίο του ο πρώην βρετανός πρωθυπουργός.

γ. Έλλειμμα σωστού προβληματισμού και στρατηγικού σχεδιασμού. Οι πολιτικές ηγεσίες επαναπαύθηκαν από την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εναπόθεσαν πολλές ελπίδες στη δυναμική της ευρωπαϊκής κοινής αγοράς και στη συνέχεια της παγκοσμιοποίησης για την ανάπτυξη της χώρας. Έδωσαν γι' αυτό προτεραιότητα στις αλλαγές «προσαρμογής» στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην παγκοσμιοποίηση, παρά στη διαμόρφωση ενός στρατηγικού σχεδίου για την ανάπτυξη της χώρας και τη δημιουργία μιας νέας ανταγωνιστικής και παραγωγικής οικονομίας. Εγκολπώθηκαν μάλιστα πλήρως και ανήγαγαν σε θεωρία την ιδέα ότι ο βιομηχανικός κόσμος των ΗΠΑ και της Ευρώπης βαίνει προς τη μεταβιομηχανική κοινωνία των υπηρεσιών και ότι το μέλλον της Ελλάδος βρίσκεται στις υπηρεσίες. Η ιδέα αυτή είναι συναφής προς την παγκοσμιοποίηση και τη μεγαλεπήβολη φιλοδοξία, που εκπορεύθηκε από τα μεγάλα διεθνή χρηματιστικά κέντρα. Ότι δηλαδή επίκεντρο της διεθνούς οικονομίας και της μεγάλης κερδοφορίας δεν θα είναι στο εξής η παραγωγή και η βιομηχανία, αλλά, κατά πρώτο λόγο, η «βιομηχανία» υπηρεσιών του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η οποία θα εξασφαλίζει, υποτίθεται, το δυτικό υψηλό καταναλωτικό πρότυπο της «μεταβιομηχανικής» εποχής.

Οι θεωρίες αυτές δέχθηκαν καταλυτικό πλήγμα από τη μεγάλη διεθνή κρίση και αμφισβητούνται πλέον ανοικτά ως μέρος μιας επικίνδυνης νεοφιλελεύθερης πολιτικής, που οδηγεί σε παρακμή και αδιέξοδα. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο για την Ελλάδα, που δεν είναι ούτε διεθνές χρηματοπιστωτικό κέντρο ούτε έχει, δυστυχώς, αξιόλογη πια βιομηχανία. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη από ένα στρατηγικό σχέδιο αναπτύξεως και ότι δεν μπορεί να αφεθεί απλώς στις δυναμικές και στους αυτοματισμούς της ευρωπαϊκής και της διεθνούς αγοράς.

δ. Όλες οι άλλες γνωστές παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος και της κομματοκρατίας.

Δεν χρειάζεται να μακρολογήσει κανείς στο κεφάλαιο αυτό. Ο κατάλογος είναι μακρός και γνωστός. Ακόμη και οι διαρθρωτικές αλλαγές που είχε ανάγκη από δεκαετίες η χώρα, αντί να προωθηθούν ουσιαστικά, χρησιμοποιήθηκαν, με το σύνθημα του «εκσυγχρονισμού», ως πρόσχημα και ιδεολογικό άλλοθι για την προώθηση της παγκοσμιοποίησης και των ιδεολογημάτων της περί «πολυπολιτισμικής» κοινωνίας σε μια χώρα με 97% εθνική συνοχή.

Προεβλήθη μάλιστα, στο πνεύμα αυτό, ακόμη και η ιδέα ότι φταίει «η ιδιαιτερότητα» της Ελλάδος για την καθυστέρησή της, δηλαδή η εθνική, θρησκευτική και ιστορική ελληνική της ταυτότητα, και ότι θα έπρεπε για τον «εκσυγχρονισμό» της να «εξευρωπαϊσθεί» και να γίνει «πολυπολιτισμική».

Μένει κανείς άναυδος από τη στάση αυτή των πολιτικών ηγετών, που ισοδυναμεί με ύβρι προς την ελληνική Ιστορία και την ουσία της ελληνικής παιδείας και ταυτότητας. Είναι απίστευτο να παρουσιάζεται η ελληνική παιδεία και ταυτότητα ως δήθεν αιτία οπισθοδρόμισης, όταν οι αρχές και οι αξίες που έδωσε στον κόσμο ο Ελληνισμός συνιστούν και σήμερα το βάθρο της παγκόσμιας ανθρωπιστικής παιδείας και του επιστημονικού ορθολογισμού.

Δεν είναι απορίας άξιον ότι μέσα στο κλίμα αυτό καλλιεργήθηκε η υπονόμευση της ελληνικής παιδείας, μέσα από το ίδιο το ομώνυμο υπουργείο, και η άλλως παράδοξη και ακατανόητη ανοχή στη λαθρομετανάστευση από μια χώρα που βρίσκεται σε μια τέτοια γεωγραφική θέση και αντιμετωπίζει τόσα προβλήματα.

Ανεξάρτητα όμως από τη διάσταση αυτή, η πολιτική που εφαρμόσθηκε στον χώρο της παιδείας από τις διαδοχικές ηγεσίες κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει σε πλήρες αδιέξοδο. Όλοι συμφωνούν ότι η γνώση, η παιδεία και η επιστήμη βρίσκονται στην καρδιά της προόδου και του μέλλοντος. Εδώ όμως και τριάντα χρόνια, η ελληνική παιδεία μοιάζει με Προμηθέα Δεσμώτη. Οι άστοχες μεταρρυθμίσεις, η αύξηση του αριθμού των φοιτητών στην Ανωτάτη Εκπαίδευση πέρα από κάθε λογικό όριο, η κομματοκρατία και τα άλλα γνωστά δεινά στα πανεπιστήμια, περιλαμβανομένου του περιβόητου «ασύλου», έχουν υποβαθμίσει πλήρως την ελληνική εκπαίδευση, έστω και αν υπάρχουν φωτεινές και τιμητικές εξαιρέσεις. Τι θα γίνει με αυτό το πρόβλημα; Πώς θα μπορέσει να αξιοποιήσει η χώρα το ανθρώπινο δυναμικό της και να συναγωνισθεί τις άλλες χώρες στην επιστήμη, την τεχνολογία, την καινοτομία; Ο άθλος μοιάζει ηράκλειος. Αναμένεται όμως ο Ηρακλής.

•• •

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΝΑ ΕΠΑΝΕΠΕΝΔΥΣΕΙ
ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Η μεγάλη χρηματιστική και μετέπειτα οικονομική διεθνής κρίση έδειξε στην πράξη τη σημασία και τον ρόλο του εθνικού κράτους, που πολλοί θιασώτες της παγκοσμιοποίησης και των δήθεν αυτορρυθμιζόμενων αγορών έσπευδαν να υποτιμήσουν και να προεξοφλήσουν την περιθωριοποίησή του. Η διεθνής κρίση απεκάλυψε τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει η υποκατάσταση της πολιτικής αρχής, που αντιπροσωπεύει κατά τεκμήριο το δημόσιο συμφέρον, από την αγορά των ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο σε διεθνές επίπεδο, στο επίπεδο των κρατών και των ιδιωτικών πολυεθνικών συμφερόντων.

Στο τελευταίο βιβλίο του, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Πρέπει να επανεπενδύσουμε στο έθνος», ο γερουσιαστής σήμερα του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος και πρώην υπουργός Αμύνης της Γαλλίας Ζαν Πιερ Σεβενεμάν ανατέμνει αυτό που χαρακτηρίζει «νεοφιλελεύθερη» στροφή της Αριστεράς στην Ευρώπη και υποστηρίζει την επανεπένδυση της Αριστεράς στο έθνος.

Αναφέρει ειδικότερα ότι η μεγάλη στροφή έγινε με την Ενιαία Πράξη το 1984, κάτω από την πίεση της πολιτικής Θάτσερ και Ρήγκαν. Γράφει συγκεκριμένα: «Το φιλελεύθερο πνεύμα προϋπήρχε στις καταβολές της Κοινής Αγοράς. Ήταν όμως σ' ένα μετριοπαθές επίπεδο. Η μεγάλη στροφή έγινε το 1984 με την Ενιαία Πράξη και τις 300 οδηγίες απορρυθμίσεως, που γενίκευσαν στο επίπεδο της ηπειρωτικής Ευρώπης αυτό που είχαν ήδη εγκαθιδρύσει στη Μ. Βρετανία και στις

ΗΠΑ η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο Ρόναλντ Ρήγκαν».

Γράφει επίσης ότι οι κανόνες της Συνθήκης του Μάαστριχτ καθορίσθηκαν από τον τότε πρόεδρο της Μπούντεσμπανκ Καρλ Ότο Πελ.

Ο Ζαν Πιερ Σεβενεμάν αναφέρεται παρακάτω στην εγκατάλειψη της βιομηχανικής πολιτικής από την Ευρώπη το 1983 και στην απελευθέρωση της κινήσεως των κεφαλαίων. Για την τελευταία, γράφει συγκεκριμένα: «Η απελευθέρωση της κινήσεως των κεφαλαίων έναντι όλων των χωρών της κοινής αγοράς, περιλαμβανομένων των φορολογικών παραδείσων, εμφανίζεται στην Ενιαία Πράξη. Ο όρος ετέθη από τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Δεχτήκαμε σ' αυτήν τη συνθήκη, που υπεγράφη το 1985 και επικυρώθηκε το 1987 από τους σοσιαλιστές αλλά και από τη Δεξιά, που είχε τότε την πλειοψηφία, την απελευθέρωση της κινήσεως των κεφαλαίων. Στο κείμενο της συνθήκης της Ενιαίας Πράξεως σημειωνόταν ότι θα ακολουθούσε τη συνθήκη δημοσιονομικής εναρμόνισης... Ο όρος αυτός απερρίφθη όμως στη συνέχεια υπό την πίεση των Γερμανών. Ο Φρανσουά Μιτεράν δέχθηκε να μην υπάρξει προκαταβολικά δημοσιονομική εναρμόνιση».

•• •

«Η ΗΓΕΤΙΚΗ ΜΑΣ ΤΑΞΗ ΔΕΝ
ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΠΡΕΠΟΝ ΕΠΙΠΕΔΟ»

Σε παρόμοιο πνεύμα, ο Εμανουέλ Τοντ, γάλλος ιστορικός, κοινωνιολόγος και πολιτικός αναλυτής, πολύ γνωστός για τις θέσεις του για το ευρώ και την πολιτική των διεθνών ελευθέρων εμπορικών ανταλλαγών, που ασκεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, επανέρχεται δριμύτερος σε πρόσφατη συνέντευξή του. «Η κυρίαρχη τάξη στη Γαλλία, όπως και αλλού», τονίζει, «αφήνεται σε αρχαϊκές οικονομικές αντιλήψεις, όπως οι διεθνείς ελεύθερες εμπορικές ανταλλαγές. Αποτυγχάνει να πάρει μέτρα για την οικονομική προστασία της Ευρώπης, χωρίς την οποία είναι αναπόφευκτη η κοινωνική οπισθοδρόμηση».

Υποστηρίζει γι' αυτό:

= Έναν ελάχιστο λογικό προστατευτισμό για την Ευρώπη.

= Την επιστροφή του κράτους στην οικονομία.

Καταγγέλλει επίσης:

= Ότι με τη σημερινή πολιτική αναδύεται μια ολιγαρχική δομή στην οικονομία.

= Ότι η πολιτική των διεθνών ελευθέρων εμπορικών ανταλλαγών (libre echange) οδηγεί στην πολιτική των χαμηλών μισθών και σε αδυσώπητο οικονομικό πόλεμο μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ.

= Ότι το ευρώ καταστρέφει ένα μέρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.

Εκφράζει, τέλος, αμφιβολία για την επιβίωση του ευρώ, εάν δεν υπάρξει γρήγορα γενικός αναπροσανατολισμός των ευρωπαϊκών πολιτικών.

Ζητά, τέλος, την επάνοδο της αρχής της Κοινοτικής Προτιμήσεως.

•• •

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΘΝΙΚΗ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Δεν χρειάζονταν τα μηνύματα από την Ευρώπη για να αναδείξουμε την αναγκαιότητα μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής στη χώρα μας. Είναι σημαντικά όμως γιατί δείχνουν σαφώς ότι τα προβλήματα που έχουμε μπροστά μας δεν είναι μόνο εσωτερικά. Συνδέονται επίσης με μια συγκεκριμένη νεοφιλελεύθερη στροφή που έγινε στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, με ενεργό συμμετοχή, αν όχι πρωταγωνιστικό ρόλο, της Ευρωπαϊκής Αριστεράς.

Η μεγάλη αποκάλυψη που έφερε η διεθνής κρίση για τον ρόλο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με την απορρύθμιση, τις ασύδοτες αγορές, την εικονική οικονομία και την απίστευτη κερδοσκοπία, έριξε ένα νέο φως στην εικόνα της παγκοσμιοποίησης και των ιδεολογημάτων της, όπως επίσης, σε αντιδιαστολή, στον ρόλο του εθνικού κράτους ως κυρίαρχου εκπροσώπου ενός λαού.

Η επικίνδυνη κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα η χώρα απαιτεί μια νέα, ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική, που θα εμπνεύσει θέληση, δύναμη και υπερηφάνεια στον ταπεινωμένο ελληνικό λαό.

Ο δρόμος προς την οικονομική ανάκαμψη δεν είναι η μεγαλύτερη ακόμη διεθνοποίηση, ιδιωτικοποίηση και παγκοσμιοποίηση. Είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός, με δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, στο πλαίσιο μιας μεικτής οικονομίας, παρά τη δυσφήμηση του κράτους από την κομματοκρατία.

Με την ίδια λογική, η χώρα πρέπει:

= Να εξισορροπήσει τις διεθνείς στρατηγικές σχέσεις της,

= Να διαφυλάξει, έστω υπό πολύ δύσκολες συνθήκες, την ένοπλη αποτρεπτική της ισχύ,

= Να ελέγξει τα σύνορά της και να προστατεύσει την εθνική και κοινωνική συνοχή της,

= Να φέρει μια πραγματική επανάσταση στην παιδεία της και να διαφυλάξει τον ελληνοκεντρικό χαρακτήρα της.

Γι' αυτό το θαύμα που έχουμε ανάγκη, χρειαζόμαστε την εθνική αυτοπεποίθηση, την πίστη στο μέλλον, έστω και αν δεν φαίνεται σήμερα τόσο ευοίωνο, και τον πατριωτισμό των Ελλήνων.