Στη φιλοσοφική οντολογία υπάρχει η ουσιοκρατική αντίληψη της απορροής, δηλαδή η αντίληψη ότι όλα απορρέουν από την ουσία μιας πρώτης απρόσωπης αρχής. Αντιθέτως στο Χριστιανισμό, εκτός από το γεγονός ότι ο Θεός είναι προσωπικός, τίποτε στη Δημιουργία δεν προέρχεται από την ουσία του, αλλά τα πάντα είναι ετερούσια Αυτού. Έτσι, για πρώτη φορά εισάγεται η νέα χριστιανική αντίληψη, η οποία δεν διακρίνει πια το νοητό από το αισθητό ή υλικό, αλλά το άκτιστο από το κτιστό. Άκτιστος, αιώνιος, αδημιούργητος είναι μόνο ο Θεός, ο οποίος αποφασίζει ελεύθερα να δημιουργήσει όλη την ορατή και αόρατη πραγματικότητα σε συγκεκριμένο χρόνο. Από αυτήν τη βασική αλήθεια πηγάζει όλη η υπόλοιπη χριστιανική διδασκαλία. Στο Χριστιανισμό δεν υπάρχει «γέννηση» του κόσμου, αλλά Δημιουργία. Άλλωστε και η ίδια η ιδέα της κτίσεως είναι ξένη προς τη φυσική συνείδηση και η αρχαία ελληνική σκέψη την αγνοεί, ενώ στη Βίβλο θεωρείται κάτι το δεδομένο.
Η χριστιανική διάκριση κτιστού-ακτίστου είναι αυτή που δίνει και το περιεχόμενο στη χριστιανική αποφατική θεολογία, η οποία μόνο εξωτερικά ομοιάζει προς την νεοπλατωνική ορολογία. Ο νεοπλατωνισμός εντοπίζει το πρόβλημα γνώσης του Θεού στην αδυναμία του σώματος και από εκεί προκύπτει η δική του αποφατική θεολογία. Για τους νεοπλατωνικούς η ανθρώπινη ψυχή είναι ομοούσια προς το θείο ον και όταν αυτή βρεθεί εκτός του σώματος, μπορεί να γνωρίσει το Θεό. Αυτή η κατάσταση είναι μια εμπειρία έκστασης, η οποία θα αφαιρέσει από την ανθρώπινη σκέψη όλα τα ελαττώματα και τους περιορισμούς της, όμως είναι κατάσταση απορριπτέα και δαιμονική για τους πατέρες της Εκκλησίας.
Για την πατερική θεολογία οι αποφατικές εκφράσεις είναι αποτέλεσμα της αγεφύρωτης διάκρισης ανάμεσα στο κτιστό και το άκτιστο, όπου ο Θεός κάνει γνωστό στον άνθρωπο μέρος της δόξας του, κατά πώς Εκείνος επιθυμεί μέσα από τις θεοφάνειές Του. Αυτή η φανέρωση του Θεού (θεοφάνειες στην Παλαιά Διαθήκη, ενανθρώπιση, Πάθη, Ανάσταση, κάθοδος του Αγίου Πνεύματος) υποδηλώνει μια αγαπητική κίνηση προς τον άνθρωπο, χωρίς την οποία ο άνθρωπος δεν δύναται να κινηθεί προς το Θεό. Επιπλέον η πατερική αποφατική θεολογία συνδέεται άρρηκτα προς την καταφατική, αφού ο Θεός εισέρχεται στα ιστορικά σχήματα, όπου δημιουργεί μορφές ζωής, ενώ για την νεοπλατωνική φιλοσοφία είναι άγνωστη η έννοια της ιστορικής αποκάλυψης.
Αξίζει να τονιστεί ότι στο Χριστιανισμό δεν υφίσταται η έννοια του αιώνιου κόσμου, όπως στη Φιλοσοφία, ούτε η έννοια της προϋπάρχουσας ύλης, αλλά αφού πριν από τη Δημιουργία δεν υπήρχε τίποτα παρά μόνο ο Θεός, ο κόσμος έχει χρονική αφετηρία, δεν είναι άναρχος. Αφού λοιπόν έχει αρχή, θα έχει και τέλος.
Η χριστιανική διδασκαλία για την εκ φύσεως θνητότητα της ψυχής ήταν μία σημαντικότατη διαφοροποίηση από τις πλατωνικές δοξασίες περί φυσικής αθανασίας της.
Επίσης η χριστιανική διδασκαλία περί κτιστότητας και μη προΰπαρξης της ψυχής βρισκόταν σε αντίθεση με τις πλατωνικές δοξασίες περί του αιώνιου και αδημιούργητου αυτής. Τη χριστιανική διδασκαλία ότι σε σχέση με το Θεό η ψυχή είναι υλική και σωματική, ένας πλατωνικός ή νεοπλατωνικός φιλόσοφος θα τη θεωρούσε βλάσφημη, γιατί η νοούσα ψυχή είναι εκ φύσεως αδημιούργητη και συγγενής προς το Θεό.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η ψυχή του ανθρώπου διακρίνεται σε δύο μέρη, στο ανώτερο που είναι η έλλογη ψυχή και στο κατώτερο που είναι η
άλογη. Το ανώτερο είναι το θείο και αθάνατο, ενώ το κατώτερο είναι το θνητό και περιλαμβάνει άλλα δύο μέρη, τα οποία, όπως και το σώμα,
αποτελούν κατώτερα δημιουργήματα από τα οποία προέρχονται τα ανθρώπινα πάθη. Σύμφωνα όμως με την ορθόδοξη διδασκαλία, η ψυχή είναι ενιαία, ως σύνολο θεωρείται «φύσει καλή» και οι κακοί λογισμοί δεν απορρέουν από την φύση της, αλλά από τη ροπή της προς την αμαρτία. Αφετηρία της προαναφερόμενης ροπής θεωρείται το προπατορικό αμάρτημα.
Η διαρχική οντολογία και φιλοσοφική ανθρωπολογία, η οποία ήθελε το «κακό» σώμα να εγκλωβίζει την εκ φύσεως αθάνατη ψυχή, ήταν ασυμβίβαστη με τη χριστιανική θεολογία περί άρρηκτης ψυχοσωματικής ενότητας.
Στο ίδιο πλαίσιο, ουδέποτε έγινε αποδεκτό στο Χριστιανισμό ότι η ανθρώπινη υπόσταση αποτελείται μόνο από την ψυχή, αλλά και η διδασκαλία περί Ανάστασης των σωμάτων παρέμενε αδιανόητη για τον πλατωνισμό.
Επιπροσθέτως στη χριστιανική θεολογία δεν υπήρξε κανείς διαχωρισμός σε αθάνατες νοητές ουσίες και θνητές αισθητές ουσίες. Τίποτε και κανείς εκτός του άκτιστου Θεού δεν ήταν αθάνατος ή αδημιούργητος.
Καταργείται έτσι και η διαρχική λογική του κόσμου, όπου το υλικό και αισθητό υστερεί από το άυλο, και κυριαρχεί η ενότητα της κτιστής δημιουργίας όπου τα πάντα, άυλα ή μη, είναι κτιστά, διαφορετικής ουσίας από το Θεό, αποτέλεσμα των ενεργειών του και όχι προϊόντα της ουσίας του.
Δεν υφίσταται η έννοια της επιστροφής σε κάποια αρχέγονη κατάσταση τελειότητας, αλλά ο χαμένος βιβλικός Παράδεισος αποτελεί ένα ακόμη γεγονός μέσα στα γεγονότα της Θείας Οικονομίας. Ο άνθρωπος ευρισκόμενος σε μια διαρκή επικοινωνία με τη χάρη του Θεού, αστοχεί μόνο αυτεξουσίως, αμαρτάνει, απομακρύνεται από το Θεό και πρέπει αυτεξουσίως να επιλέξει να συνεχίσει την πορεία του προς το «καθ' ομοίωση». Σε όλα αυτά σημαντικός είναι ο ρόλος της ελευθερίας και της βούλησης και όχι κάποια υποχρεωτική «έλξη» της ψυχής προς το θείο νοητό, όπως πρέσβευε η φιλοσοφική οντολογία.
Η τελική συνάντηση του ανθρώπου με το Θεό θα γίνει με τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα και όχι μόνο ως ψυχή. Κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο για τη φιλοσοφική σκέψη. Σε αντίθεση με τη φιλοσοφία, ο άνθρωπος δεν θα ενταχθεί στην ουσία του Θεού από την οποία απορρέει, αλλά θα παραμείνει ετερούσιος Αυτού και θα γίνει Θεός μόνο κατά χάρη.
Σημαντικό είναι ακόμη το γεγονός ότι στον χριστιανισμό η λύτρωση και η σωτηρία του ανθρώπου δεν τον οδηγεί σε μια τελική και οριστική κατάσταση, όπως πρεσβεύει η φιλοσοφία, αλλά σε μια κατάσταση αιώνιας προόδου.
Στο ίδιο πλαίσιο παρουσιάζεται και η διαφοροποίηση του νεοπλατωνισμού από τη χριστιανική διδασκαλία περί Αγίας Τριάδας. Ο Πλωτίνος, κορυφαίος εκπρόσωπος του νεοπλατωνισμού, έχοντας γνώση των ανατολικών θρησκειών, του Γνωστικισμού και του Χριστιανισμού δημιούργησε το δικό του φιλοσοφικό σύστημα. Η θεότητα του Πλωτίνου είναι μια μονάδα, το Εν, το οποίο είναι ουσία χωρίς προσωπική ετερότητα. Αυτή η ουσία ξεδιπλώνεται ιεραρχικά σε Νου και Ψυχή, τα οποία αποτελούν απρόσωπες υποστάσεις της ουσίας του Ενός.
Αντιθέτως στη χριστιανική διδασκαλία υπάρχουν ιδιαίτερες προσωπικές υποστάσεις, όπως ο Ιησούς Χριστός και το Άγιο Πνεύμα, οι οποίες στα πλαίσια της ετερότητάς τους έχουν χαρακτηριστικά ακοινώνητα, δηλαδή χαρακτηριστικά που ανήκουν μόνο στην υπόσταση που τα έχει και σε καμία άλλη.
Στο νεοπλατωνισμό η διάκριση της ουσίας του Ενός σε υποστάσεις δεν παραμένει τριμερής, αλλά καταλήγει σε πολλαπλή μορφή, αφού ξεδιπλώνεται σε Φύση και Ύλη, σε μια ενιαία διάρθρωση της πραγματικότητας. Έτσι, στο νεοπλατωνισμό δεν υπάρχει η έννοια της Δημιουργίας και η σχέση κτιστού-ακτίστου, αλλά μόνο η απορροή από την ουσία της απρόσωπης αρχής. Ως πραγματικότητα νοείται μόνο το Εν και σε αντίθεση με το Χριστιανισμό, αυτό δεν κινείται προς τον άνθρωπο. Τελικός σκοπός του ανθρώπου είναι να ενσωματωθεί η ψυχή του στο Εν με το οποίο είναι ομοούσια. Αδιανόητες παραμένουν για τον πλατωνισμό και το νεοπλατωνισμό οι διδασκαλίες περί αγιασμού του σώματος, ο ψυχοσωματικός άνθρωπος και η σωτηρία του ως ψυχοσωματική οντότητα.
Με όλα τα προαναφερόμενα δεδομένα, τελικά ο Χριστιανισμός καθιέρωσε έναν «νέο πολιτισμό», ο οποίος θεμελιώθηκε πρώτιστα στην αλήθεια της Αποκάλυψης, η οποία επιβλήθηκε του φιλοσοφικού πνεύματος.
Η φιλοσοφία για την πατερική θεολογία είχε το ρόλο ενός τεχνητού βοηθητικού οργάνου στην υπηρεσία της κατανόησης των θείων αληθειών, όμως ενώ παρείχε κάποια ικανοποίηση στο ανθρώπινο πνεύμα, δεν μπορούσε να λυτρώσει τον άνθρωπο.
Γίνεται έτσι κατανοητό για ποιο λόγο η Ορθόδοξη Θεολογία εναντιώθηκε στη φιλοσοφία, ενώ ταυτόχρονα υπήρξαν πολυάριθμοι θεολόγοι, οι οποίοι ήταν φιλοσοφικά πεπαιδευμένοι και μαζί με την καταδίκη εξέφραζαν και τον έπαινο της φιλοσοφίας.
Κασσάνδρα
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου