ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ: ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΣΗ

Η έννοια της μάθησης έχει άμεση σχέση με τη μόνιμη αλλαγή στη συμπεριφορά του ατόμου, η οποία είναι αποτέλεσμα εμπειρίας και πράξης. Η μάθηση έχει προσωπικό και ατομικό χαρακτήρα. Κάθε άτομο μαθαίνει
με το δικό του μοναδικό τρόπο. Οι αλλαγές του ατόμου μέσω της μάθησης συντελούνται στο πεδίο των γνώσεών του, των δεξιοτήτων και των στάσεών του. Βεβαίως η μάθηση δεν ολοκληρώνεται μόνο μέσα από ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά είναι μια συνεχής διεργασία που συντελείται δια βίου και χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους και μέσα. Για το λόγο αυτό γίνεται αναφορά στη δια βίου μάθηση, η οποία συντελείται είτε δια ζώσης είτε εξ αποστάσεως. Στόχος της δια βίου μάθησης είναι είτε η αναπαραγωγή γνώσης σε άτομα που ασχολούνται με αυτή είτε η καλλιέργεια δεξιοτήτων για άτομα που αλλάζουν επάγγελμα είτε η καινούρια εκπαίδευση σε άτομα που ασχολούνται με την τεχνολογία και τομείς που εξελίσσονται. Βεβαίως στις μέρες μας τείνει να εφαρμοστεί στη δια βίου εκπαίδευση και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με τη χρήση της τηλεκατάρτισης (e-learning), που αν και  προσφέρει γνώσεις, απαιτεί συγκεκριμένες δεξιότητες.

Η δια βίου μάθηση αναφέρεται σε όλους τους τύπους εκπαίδευσης και περιλαμβάνει κάθε είδους μάθησης που μπορεί να λάβει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ένας άνθρωπος, ενώ παράλληλα συνδέεται άρρηκτα με την εκπαίδευση ενηλίκων.

Στην πραγματικότητα η δια βίου μάθηση αποτελεί φιλοσοφική έννοια σύμφωνα με την οποία η εκπαίδευση θεωρείται μια μακροχρόνια διαδικασία που αρχίζει κατά τη γέννηση και διαρκεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.

Συνεπώς η δια βίου μάθηση πρέπει να καλύπτει τη μάθηση από την προσχολική ηλικία έως την περίοδο μετά τη συνταξιοδότηση, καθώς και όλο το φάσμα των επίσημων, των ανεπίσημων και των άτυπων μορφών μάθησης. Εξάλλου ως δια βίου μάθηση πρέπει να νοηθεί κάθε δραστηριότητα μάθησης που αναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής με στόχο τη βελτίωση των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων σε μια προοπτική ανάπτυξης του ατόμου τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Ωστόσο σε κείμενα πολιτικής η δια βίου μάθηση αναφέρεται κυρίως σε δραστηριότητες μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση και έχει συνδεθεί με την ανάγκη διαρκούς ανανέωσης των γνώσεων και απόκτησης καινούριων.

Στην πραγματικότητα όμως η  δια βίου μάθηση εκλαμβάνεται ως μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε όλη τη διάρκεια της ζωής (lifelong learning) και σε όλο το φάσμα του ανθρώπινου βίου (lifewide learning), τόσο σε τυπικές όσο και σε μη τυπικές ή και άτυπες διαδικασίες.

Όσον αφορά την εκπαίδευση ενηλίκων είναι γενικώς αποδεκτό ότι ο ορισμός της είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και ιδιαιτέρως στην Ελλάδα διαφέρει αρκετά από τις θεωρητικές προσεγγίσεις εξαιτίας θεσμικών και πολιτικών ρυθμίσεων που έχουν εφαρμοστεί.

Σίγουρα πάντως η εκπαίδευση ενηλίκων ως έννοια είναι περισσότερο οριοθετημένη από αυτήν της δια βίου μάθησης, καθώς ο όρος εκπαίδευση ενηλίκων σηματοδοτεί το οργανωμένο μέρος της δια βίου μάθησης που αφορά ενηλίκους και ταυτόχρονα υποδηλώνει την ανθρωπιστική κατεύθυνση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που πραγματοποιούνται σε αυτό το πλαίσιο.

Ολόκληρο το φάσμα των οργανωμένων εκπαιδευτικών διαδικασιών, οποιουδήποτε περιεχομένου ή επιπέδου και οποιασδήποτε μεθόδου, είτε αυτές αφορούν αναγνωρισμένες ή ελεύθερες σπουδές είτε συνεχίζουν ή αναπληρώνουν την αρχική εκπαίδευση σε σχολεία, κολέγια και πανεπιστήμια καθώς και σε σχολές μαθητείας, βοηθούν τα ενήλικα άτομα να αναπτύσσουν τις ικανότητες τους, να εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους, να βελτιώνουν την τεχνική και επαγγελματική τους κατάρτιση ή να στρέφονται προς νέες κατευθύνσεις και να μεταβάλλουν τις στάσεις και τις συμπεριφορές τους προς τη διττή προοπτική της ολοκληρωμένης προσωπικής τους ανάπτυξης και της συμμετοχής τους σε μια ισορροπημένη και ανεξάρτητη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανέλιξη.

H εκπαίδευση ενηλίκων αφορά οποιαδήποτε μαθησιακή δραστηριότητα ή πρόγραμμα, σκόπιμα σχεδιασμένο από κάποιον εκπαιδευτικό φορέα, για να ικανοποιήσει οποιαδήποτε ανάγκη κατάρτισης ή οποιοδήποτε ενδιαφέρον που ενδέχεται να πραγματοποιηθεί σε κάθε στάδιο της ζωής ενός ανθρώπου που έχει υπερβεί την ηλικία της υποχρεωτικής  εκπαίδευσης  και  η  κύρια  δραστηριότητά του δεν είναι πλέον η μάθηση. Επομένως η σφαίρα της καλύπτει μη επαγγελματικές, επαγγελματικές, γενικές, τυπικές και μη τυπικές σπουδές, καθώς επίσης και την εκπαίδευση που έχει συλλογικό σκοπό.

Σύμφωνα με τους προαναφερόμενους ορισμούς των εννοιών της δια βίου μάθησης και της εκπαίδευσης ενηλίκων εντοπίζονται κοινά στοιχεία αλλά και διαφορές, οι οποίες πολλές φορές δημιουργούν σύγχυση στην προσπάθειά διάκρισης των δύο εννοιών. Η εκπαίδευση ενηλίκων είναι λοιπόν ένα κομμάτι της δια βίου μάθησης οπότε οι διαφορές που μπορεί να έχουν οι όροι αυτοί μπορούν να ταξινομηθούν σε διαφορές ως προς το εννοιολογικό πεδίο, ως προς το σκοπό και ως προς τα μέσα που αυτοί χρησιμοποιούν.

Ως προς το εννοιολογικό πεδίο στην εκπαίδευση ενηλίκων πρέπει να διασαφηνιστούν οι έννοιες εκπαίδευση και ενήλικες. Πρόκειται λοιπόν για οργανωμένη και σκόπιμη διαδικασία μάθησης που αφορά ενήλικα άτομα. Αντίθετα στη δια βίου μάθηση πρέπει να αποσαφηνιστούν οι έννοιες δια βίου και μάθηση. Εδώ λοιπόν έχουμε άτομα όλων των ηλικιών, τα οποία συμμετέχουν σε οποιαδήποτε διαδικασία μάθησης οργανωμένης ή τυχαίας.

Όσον αφορά το σκοπό στη δια βίου μάθηση αυτός είναι γενικός και αρκετά «υποχρεωτικός». Εκτός από την εννιάχρονη για την Ελλάδα υποχρεωτική εκπαίδευση τα άτομα πρέπει να συμμετέχουν σε διαδικασίες δια βίου μάθησης, ώστε να είναι ικανά να άρουν τις κοινωνικές ανισότητες, να προωθήσουν την ανάπτυξη μιας δημοκρατικής κοινωνίας, να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες τους και να αναπτυχθούν πλήρως ως άνθρωποι. Αντιθετικά στην εκπαίδευση ενηλίκων ο σκοπός είναι πιο συγκεκριμένος και πιο εθελοντικός. Ενήλικα άτομα θέλουν να αντισταθμίσουν την περιορισμένη σχολική εκπαίδευση που είχαν λάβει, να δώσουν εξετάσεις, να αποκτήσουν βασικές τεχνικές ή επαγγελματικές δεξιότητες, να μάθουν καλά νέες λειτουργικές διεργασίες, να γνωρίσουν καλύτερα τους εαυτούς τους και τον κόσμο ή να συμμετάσχουν σε προγράμματα μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση που αντλούν από την ανάπτυξη των ικανοτήτων και δεξιοτήτων τους.

Τέλος οι διαφορές που εντοπίζονται μεταξύ δια βίου εκπαίδευσης και εκπαίδευσης ενηλίκων ως προς τα μέσα που αυτές χρησιμοποιούν σχετίζονται με την ιδιομορφία των ενηλίκων, αλλά και του οργανωμένου πλαισίου της εκπαίδευσης. Ενώ λοιπόν στη δια βίου μάθηση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε μέσο και διαδικασία με σκοπό τη μάθηση, στην εκπαίδευση ενηλίκων χρειαζόμαστε ειδικευμένους εκπαιδευτές ενηλίκων, ειδικό εκπαιδευτικό υλικό, ειδικές μεθόδους διδασκαλίας και σαφείς εκπαιδευτικούς στόχους.

Κασσάνδρα